دنیای اقتصاد: محسن جلال‌پور، رئیس اتاق بازرگانی ایران از ارائه طرحی با موضوع «تعطیلی جمعه- شنبه به جای تعطیلی پنج شنبه – جمعه» برای تصویب به مجلس خبر داد. چندی پیش نیز اعضای «اتاق بازرگانی تهران» پیشنهاد مشابهی را مطرح و بر لزوم توزیع یکنواخت‌تر روزهای تعطیل در کل سال تاکید کرده بودند. در حالی که بررسی این موضوع پیش‌تر به کمیسیون‌های اتاق بازرگانی تهران محدود بود، اکنون به نظر می‌رسد این بحث در سطوح بالاتری در گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ایران یکی از معدود کشورهای جهان است که فقط یک روز تعطیلی در هفته دارند و بسیاری از کشورهای مسلمان هم که در گذشته روزهای «پنج‌شنبه و جمعه» را به‌عنوان دو روز تعطیلی هفتگی خود انتخاب کرده بودند، در سال‌های گذشته به منظور هماهنگی بهتر در ارتباط‌های بین‌المللی، دو روز تعطیلی خود را به «جمعه و شنبه» تغییر دادند که آخرین این کشورها هم «افغانستان» بود. در صورت تعطیلی روزهای پنج‌شنبه، ایران تنها کشوری خواهد بود که تعطیلات پایان هفته آن روزهای پنج‌شنبه و جمعه را در بر می‌گیرد و با توجه به تعطیلی روزهای شنبه و یکشنبه در اکثر کشورهای دنیا، روند تجارت جهانی ایران از روزهای پنج‌شنبه تا یکشنبه، یعنی چهار روز، با اختلال مواجه خواهد شد.
ساماندهی تعطیلات برای بهره‌وری
براساس آمار سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، تعداد ساعات کاری هفتگی در جهان در طول دهه گذشته کاهش یافته است. از سوی دیگر «بهره‌وری نیروی کار» در سال‌های اخیر افزایش یافته است. مردم کشور ما با میانگین ۴۴ ساعت کار در هفته، از مردم تمامی کشورهای آسیایی و کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه بیشتر کار می‌کنند. اما بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس بیانگر «سرانه کار مفید» پایین در ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان است. امری که ریشه در بهره‌وری پایین نیروی کار در ایران دارد. بسیاری از کارشناسان بهره‌وری اندک نیروی کار در کشورمان را نقطه ضعف اقتصاد ایران می‌دانند. «بهره‌وری نهایی» با افزایش تعداد ساعات کار هفتگی کاهش می‌یابد. بررسی رابطه بین ساعت کاری و میزان تولید در کشورهای اروپایی عضو (OCED) نیز نشان می‌دهد که با عبور از مرز ۳۷ ساعت کار در هفته، به ازای یک درصد افزایش در زمان کاری در حدود یک درصد افت در بهره‌وری اتفاق می‌افتد. کارمندان پس از بازگشت از تعطیلات، کارآیی بیشتری از خود نشان میدهند. مطالعات موردی، بیانگر افزایش بهره‌وری کارمندان در روزهای پس از تعطیل است. از سوی دیگر بهره‌وری پس از تعطیلات یک‌روزه به میزان اندکی افزایش می‌یابد. آثار فزاینده تعطیلات دوروزه و بیشتر بر عملکرد کارکنان در محیط کار پس از دو تا سه روز از بین می‌رود. بنابراین برای بهینه‌سازی تاثیر تعطیلات بر بهره‌وری نیروی کار باید تعطیلات چندروزه در طول یک سال پراکنده شود.
حرکت به سوی «تعطیلات دوروزه»
بررسی‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر اغلب کشورهای جهان تعطیلات هفتگی خود را دوروزه کرده‌اند و روند عمومی در سال‌های گذشته، به سمت تعطیلات دوروزه هفتگی بوده است. به‌عنوان مثال، مروری بر اطلاعات موجود از بین ۱۱۴ کشور مورد بررسی، حاکی از این است که از این میان که کشورهای اروپایی و کشورهای با اکثریت مسلمان نیز در بین آنها قرار دارد، سه کشور فقط یک روز تعطیل یعنی جمعه و ۹ کشور فقط یک روز تعطیل یعنی یکشنبه را داشته‌اند و سایرین، دو روز در هفته را به‌عنوان تعطیلی رسمی اعلام کرده‌اند.یکی از ابهامات افزایش تعطیلات پایان هفته در ایران انتخاب روز دوم تعطیلات از میان روزهای پنج‌شنبه و جمعه است. تا پیش از سال ۲۰۰۸ در اکثر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس تعطیلات پایان هفته روزهای پنج‌شنبه و جمعه بود. اما در نشست سران کشورهای حاشیه خلیج فارس در سال ۲۰۰۸ کشورهای عربی تصمیم به تغییر تعطیلات پایان هفته خود گرفتند. طی ۵ سال تعطیلات پایان هفته تمامی این کشورها به روزهای جمعه و شنبه تغییر پیدا کرد. بررسی آمارهای تجارت بین‌المللی کشورهای عربی حکایت از تاثیر مثبت انتقال تعطیلی روز پنج‌شنبه به روز شنبه دارد. بانک AG آلمان تاثیر این تغییر را در حجم معاملات بورس عربستان مثبت ارزیابی کرد. به گزارش بلومبرگ برآورد فرصت ایجاد شده حاصل از این تغییر برای بزرگ‌ترین اقتصاد عربی ۳۰ میلیارد دلار برآورد شده است.
پنج‌شنبه‌های شبه‌تعطیل
بسیاری از دستگاه‌ها و نهادهای عمومی در کشور و به‌ویژه در تهران، روزهای پنج‌شنبه تعطیل هستند و در سال‌های گذشته نیز با تعطیل شدن مدارس و رواج تعطیلی پنج‌شنبه‌ها در بین بسیاری از بنگاه‌های خصوصی، عملا روز پنج‌شنبه در ایران به شکل یک روز «شبه‌تعطیل» یا «نیمه‌تعطیل» درآمده است که اگرچه به‌صورت «اسمی» یک روز کاری محسوب می‌شود، ولی در واقع به شکل «رسمی» از دید بسیاری به‌عنوان یک روز تعطیل در نظر گرفته می‌شود. معدود بخش‌هایی هم که در پنج‌شنبه‌ها اقدام به خدمات‌رسانی می‌کنند مثل بانک‌ها ساعات کاری محدودی برای نیروهای خود در این روز تعریف کرده‌اند. به نظر می‌رسد این موضوع در تهران شدیدتر است و به همین دلیل، در آخرین روز کاری هفته عملا ارتباط ادارات دولتی در شهرستان‌ها با ستادهای اجرایی پایتخت قطع می‌شود. از سوی دیگر تعداد مرخصی‌ها و غیبت‌ها نیز در روزهای پنج‌شنبه افزایش می‌یابد. با توجه به تقسیم وظایف سازمانی بین کارمندان در غیبت یا مرخصی یک کارمند، کارآیی کارمندان مرتبط نیز کاهش خواهد یافت. بنابراین میزان کارآیی در ادارات در روزهای پنج‌شنبه، در عین داشتن هزینه‌های یکسان با سایر روزهای کاری هفته کاهش چشمگیری می‌یابد. امری که نشان می‌دهد عملا ششمین روز کاری هفته نقشی در افزایش بهره‌وری ادارات ندارد و مانند بسیاری از کشورها، قابلیت تعطیل شدن را دارد.با این حال، همان طور که تجربه کشورهای مسلمان آنها را به بازنگری در انتخاب دومین روز تعطیل هفته –علاوه بر جمعه- واداشت، بهتر است سیاست‌‌گذاران کشور هم در انتخاب دومین روز هفته در کنار جمعه دقت بیشتری به خرج دهند. همان‌طور که در طرح‌های اتاق بازرگانی ایران و اتاق بازرگانی تهران –به‌عنوان نمایندگان فعالان اقتصادی کشور- درج شده، پیشنهاد می‌شود روز شنبه به جای پنج‌شنبه به‌عنوان دومین روز تعطیل انتخاب شود تا ارتباط اقتصاد ایران با کشورهای دیگر هم حفظ شود.
کاهش کارآیی در روزهای نیمه‌تعطیل
برخی از بررسی‌های انجام شده در رابطه با تغییر الگوی زمانی کاری در طول هفته مثل پژوهش اخیر موسسه روانشناختی ایلینویز (Illinois نتایج جالبی را نشان می‌دهد. بر اساس یافته‌های این بررسی‌ها، «تغییرات زمانی در الگوی کاری» تا ۳۰ درصد کارآیی نیروی کار را کاهش می‌دهد. علاوه بر این بر اساس یافته‌های علوم شناختی (Cognitive science) در دو مرحله شروع کار و پایان کار، تمرکز فعالیت‌های مغز روی وظیفه تا حدود زیادی کاهش پیدا می‌کند. بنابراین در شیفت‌های کاری کوتاه مدت علاوه بر کاهش کارآیی کارمندان، عملا زمان صرف شده برای تطابق کارمندان با شروع و پایان کار درصد بالایی از شیفت کاری را شامل می‌شود. در ایران معمولا طول شیفت کاری کارمندان در روزهای پنج شنبه ۴ ساعت است. مدت زمان کوتاه کاری در این روز علاوه بر برهم زدن «سیکل طبیعی» و کاهش کارآیی، سبب کاهش توانایی ذهنی و تمرکز کارکنان در درصد بالایی از زمان کاری می‌شود. فعالیت بسیاری از بخش‌های اقتصادی در تعامل با یکدیگر شکل می‌گیرد.
چالش‌های سازماندهی تعطیلات
ایران از لحاظ تعداد تعطیلات مناسبتی، در میان تمام کشورهای دنیا در رده دوم قرار دارد. همین امر سبب شده است عده‌ای با طرح افزایش تعطیلات پایان هفته مخالفت کنند. اما با توجه به تعطیلی دو روزه پایان هفته در بسیاری از کشورهای دنیا، ایران از لحاظ تعداد کل تعطیلات در طول یک سال، کمترین میزان تعطیلات را در میان کشورهای دنیا دارد. در زمینه افزایش تعطیلات پایان هفته مهم‌ترین چالش پیش‌روی هزینه اقتصادی است. میزان هزینه اقتصادی افزایش تعطیلات به ساختار اقتصادی کشور بستگی دارد. به عقیده کارشناسان، بیش از نیمی از بخش‌های اقتصاد از افزایش تعطیلات متضرر نمی‌شوند. از سوی دیگر افزایش تعطیلات صرفه‌جویی در مصرف انرژی، تسهیل پدیده خود پالایندگی هوا، تحریک فزاینده بهره‌وری، رونق گردشگری و افزایش سلامت روانی جامعه را در پی خواهد داشت. در رابطه با انتخاب دومین روز تعطیل و کاهش تعطیلات مناسبتی چالش‌های فرهنگی و مذهبی نیز در مسیر قانون‌گذاران قرار دارد. بخش عمده‌ای از تعطیلات ایران را تعطیلات مذهبی تشکیل می‌دهد.
اساس این تعطیلات بر پایه تقویم قمری است. با توجه به تغییرات سالانه مناسبت قمری روزهای تقویم شمسی، لزوم استفاده از برنامه‌ریزی متغیر سالانه برای سازماندهی روزهای تعطیل در کوتاه‌مدت ناگزیر است. کارشناسان عقیده دارند که برای برنامه‌ریزی بلندمدت تعطیلات باید ابتدا تعداد تعطیلات پایان هفته را افزایش داد و سپس به تعدیل تعطیلات مناسبتی پرداخت.
