با اجرای برجام و مهیا شدن شرایط مناسب برای تجارت با دنیا، سه سوال کلیدی برای فعالان و متولیان حوزه صادرات مطرح میشود؛ اینکه ایران در صادرات چه کالاهایی مزیت دارد؟ چه کالاهایی باید صادر شود؟ و اینکه هر کالا به کدام مقصد صادر شود؟ در این راستا با توجه به اینکه تجار و بازرگانان تاکنون امکان دسترسی به اطلاعات صحیح و مستقل را نداشته و بالطبع در مقایسه با رقبای خارجی خود از قدرت رقابت کمتری برخوردار بودهاند، «واحد مطالعات بازار دنیای اقتصاد» برای اولینبار با انتشار گزارشی با عنوان «راهنمای تجار و بازرگانان» به این سوالات پاسخ داده تا با پرکردن خلأ موجود در فضای تجاری کشور، سودآوری هرچه بیشتر از صادرات را رقم بزند.
در مدت سه ماهی که از توافق هستهای ایران با ۶ قدرت جهانی گذشته است، کشورهای آلمان، فرانسه، اتریش، لهستان، انگلستان، ژاپن و کره جنوبی، مهمترین هیاتهایی بودند که بلافاصله راهی ایران شدند و به رایزنی و گفتوگو با مقامات اقتصادی دولتی و بخش خصوصی ایران پرداختند. رخدادهایی از این دست بارقههایی از امید به رونق اقتصادی ایران در آیندهای نهچندان دور است؛ اما بدون تردید راهی دشوار تا رسیدن به شرایط مطلوب اقتصادی در راه است. در این رهگذر دسترسی اطلاعات و تحلیلهای صحیح از چشمانداز اقتصادی کشور در حوزههای مختلف، فعالان اقتصادی را در مقابل آسیبهای احتمالی تجهیز و مسیر پیشرفت آنها را هموار میسازد.
اهمیت بخش تجارت در اقتصاد ایران
ایران بهعنوان یکی از کشورهای عمده دارای منابع نفت و گاز، از جمله بزرگترین صادرکنندگان نفت خام و گاز طبیعی در جهان، چهارمین تولیدکننده نفت و صاحب دومین ذخایر گازی در جهان است که ارزآوری آن نیز بهطور عمده از این محل تامین میشود. علاوه بر صادرات نفت و گاز، بخش دیگری از صادرات ایران در قالب صادرات خدمات و بخشی نیز در قالب صادرات گمرکی صورت میگیرد که با توجه به ناچیز بودن صادرات خدمات ایران، عمدتا از صادرات گمرکی تحت عنوان صادرات غیرنفتی نام برده میشود. صادرات غیرنفتی ایران نیز سه بخش میعانات گازی، محصولات پتروشیمی و سایر کالاها است.
ایران حدود ۴۴/ ۰ درصد از تجارت دنیا را به خود اختصاص داده است که رتبه ایران از این منظر در رده ۴۰ از بین ۱۳۸ کشور قرار دارد. حدود ۳۰ درصد از حجم صادرات ایران را صادرات غیرنفتی تشکیل میدهد. با اینکه ایران به دلیل موقعیت استراتژیک در دنیا، دسترسی به آبهای آزاد و همجواری با بازارهای بزرگ مصرفی همچون کشورهای عربی، میتواند یکی از بزرگترین درگاههای تجاری دنیا باشد، با این حال سهم چندانی از تجارت جهانی ندارد. در حال حاضر بیش از ۹۰درصد روابط تجاری ایران با کشورهای آسیایی، به خصوص کشورهای همسایه، صورت میگیرد و سهم سایر قارهها بسیار ناچیز است. با توجه به تحولات اخیر در حوزه سیاسی و زمزمه لغو تحریمهای بینالمللی، بهنظر میرسد پتانسیل گسترش روابط تجاری ایران به شدت رو به افزایش باشد. اخبار منتشرشده طی ماههای اخیر نشان میدهد شرکتهای غربی برای افزایش مبادلات تجاری با ایران آمادهاند و بر سر بازار ایران رقابت میکنند. در این خصوص سخنگوی اتحادیه تجارت خارجی مستقر در برلین گفته است، ایران در زمینه صنعت خودرو و بخش انرژی پتانسیل بسیار خوبی دارد و با رفع تحریمها، اقتصاد آلمان باید از این فرصت استفاده کند.
براساس گزارشهای بنیاد مطالعات خاورمیانه و خاور نزدیک که مقر آن در برلین قرار دارد، به دولت آلمان پیشنهاد داده شد به شرکتها کمک کند تا هر چه زودتر به تجارت با ایران نزدیک شوند. بدین منظور هیات۶٠نفره آلمانی به ریاست زیگمار گابریل، قائم مقام صدراعظم آلمان که همزمان وزیر اقتصاد و انرژی این کشور نیز هست، برای گسترش روابط سیاسی، تجاری و اقتصادی در ۲۸تیر ۱۳۹۴ وارد ایران شد. این هیات شامل نمایندگانی از بزرگترین شرکتهای آلمان در حوزههای مهندسی، دارویی، شیمیایی و قطعات خودرو بود. همچنین افزایش پتانسیل مراودات تجاری با ایران در میان همسایگان نیز در حال تقویت است. بهطور مثال طی سفر رئیسجمهور عراق در تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴ به ایران، زمزمههای برقراری تجارت آزاد میان دو کشور، این سفر را به یک رویداد مهم اقتصادی و بازرگانی تبدیل کرده بود. دو کشور در تلاشند سطح روابط ۶ میلیارد دلاری فعلی را به ۲۵ میلیارد دلار افزایش دهند. به هر حال به نظر میرسد تحولات اخیر در ایران از جمله رفع تحریمهای بینالمللی این کشور را بیش از پیش برای گسترش روابط تجاری جذاب کرده است. لغو تحریمهای بانکی، بیمهای، حمل و نقل و… زمینههای مراودات تجاری ایران با سایر کشورها بهویژه کشورهای اروپایی را فراهم میآورد.
بر این اساس، واحد مطالعات بازار دنیای اقتصاد برای اولین بار در ایران اقدام به انتشار «راهنمای تجار و بازرگانان» بهصورت یک مجموعه سه جلدی کرده است. این مجموعه راهنمای جامعی برای تولیدکنندگان، تجار و سیاستگذاران است که در آنها پس از بررسی وضعیت کلان اقتصاد ایران و پیشبینی متغیرهای مهم اقتصادی در سال آتی، بهترین مقاصد کالاهای ایرانی به تفکیک کدهای چهار و ششرقمی شناسایی شده است که این امر میتواند راهگشای تولیدکنندگانی باشد که به دنبال مقاصد صادراتی مطلوب برای صادرات محصول خود هستند. علاوه بر آن، برای کمک به تجار، کالاهایی که ایران در آن بیشترین مزیت صادراتی را دارد، شناسایی شده است. برای دستیابی به این دو مهم، پس از بررسی کلی وضعیت تجارت ایران؛ مانند تراز تجاری، هزینه صادرات و واردات، شاخصهای تنوع و تمرکز صادراتی، ترکیب صادرات غیرنفتی و معرفی شرکای عمده صادراتی ایران و… با تکیه بر روشهای علمی و استاندارد معرفی شده توسط موسسات معتبر بینالمللی نظیر مرکز تجارت جهانی، «پتانسیلهای صادراتی» ایران با استفاده از دو شاخص «عملکرد صادرات» و «تقاضای جهانی» محاسبه شده است. این دو شاخص نهتنها نشان میدهند که ایران در صادرات چه کالاهایی مزیت دارد، بلکه میزان تقاضای جهانی برای این محصولات در دنیا را نیز برآورد میکند. در نهایت با در نظر گرفتن این شاخصها مهمترین کالاهای صادراتی که ایران بیشترین مزیت را در آنها دارد معرفی شده است.
همچنین با استفاده از «شاخص جذابیت بازار» بهترین مقاصد صادراتی برای کالاهای دارای مزیت نسبی، ارائه شده است. جلد اول این بولتن که به تازگی توسط «واحد مطالعات بازار دنیای اقتصاد» به چاپ رسیده است شامل اطلاعاتی جامع از وضعیت اقتصادی و تجاری ایران در عصر پساتحریم و معرفی کالاهای دارای بیشترین پتانسیل صادراتی به تفکیک کدهای چهار رقمی است. علاوهبر آن، برای کالاهایی که ایران در آن بیشترین پتانسیل صادراتی را داشته است، پنج مقصد مهم صادراتی و پنج واردکننده عمده در جهان معرفی شده است. جلد دوم با ارائه اطلاعاتی جامعتر از وضعیت تجارت جهانی علاوه بر معرفی بهترین بازارهای هدف برای صادرات، بهترین کالاهای دارای مزیت صادراتی را به تفکیک کدهای ششرقمی نشان میدهد. در جلد سوم با تمرکز بر بزرگترین بازارهای هدف، بهصورت تفصیلی و با در نظر گرفتن شاخصههای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و نحوه بازاریابی و فروش در این کشورها، راهکارهایی جهت افزایش صادرات محصول ارائه شده است. علاقهمندان میتوانند برای کسب اطلاعات بیشتر و سفارش این راهنما در ساعات اداری با شماره تلفن ۴۲۷۱۰۳۰۱ تماس بگیرند.