روز جهانی صنایع دستی گرامی باد

در دنیای خشن امروز که نشانه استیلای تکنیک بر روح انسان است، صنایع دستی یعنی دمیدن روح لطافت به این زندگی خشن و انسان تا هست لطافت را می خواهد و صنایع دستی این نیاز مبرم انسان را برآورده می کند. ۱۰ ژوئن؛ روز جهانی صنایع دستی را گرامی میداریم.

یکی از خصوصیات صنایع دستی این است که این صنعت حاصل روح ملت ها و آئین فرهنگ ملی کشورهاست که به سادگی با رجوع به آمار صنایع دستی کشورها به روحیه مردم آن کشورها می توان پی برد، بنابراین صنایع دستی تنها یک کالا برای مبادله نیست بلکه خصوصیات فرهنگی و ویژگی های اقوام از طریق صنایع دستی مبادله میشود و نوعی ارتباط را ایجاد میکند.

● شورای جهانی صنایع دستی:

صنایع دستی پس از جنگ جهانی دوم با محتوای هنری و فرهنگی مورد توجه کشورهای پیشرفته قرار گرفت و ۱۰ ژوئن (۲۰ خرداد) سال ۱۹۶۴ میلادی، نخستین کنگره ی جهانی با شرکت مسوولان اجرایی استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعت گران بیش از ۴۰ کشور جهان در نیویورک برگزار شد که در قطعنامه ی پایانی این کنگره، تاسیس شورای جهانی صنایع دستی به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد.

با تأسیس سازمان ملل متحد، محافظت از میراثهای فرهنگی بشری بر عهده “یونسکو” یا “سازمان تربیتی ـ علمی و فرهنگی ملل متحد گذاشته شده است. که از سال ۱۹۶۴ میلادی با تأسیس “شورای جهانی صنایع دستی”، در قالب یکی از ارگانهای وابسته به یونسکو، صنایع دستی و سنتی به صورت بخشی از حیات فرهنگی اقتصادی ملل مورد توجه قرار گرفت. ایران نیز از سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸ میلادی) توسط سازمان صنایع دستی ایران به عضویت شورای جهانی صنایع دستی و به تبع آسیایی بودن به عضویت مجمع آسیا و اقیانوسیه شورا درآمد.

در بدو امر، شورای جهانی صنایع دستی با شمار محدودی از اعضا کار خود را آغاز کرد و در حال حاضر، ۹۰ کشور جهان را تحت پوشش دارد. دبیرخانه شورای جهانی صنایع دستی در شهر آمستردام کشور هلند قرار دارد.

مهمترین هدفهایی که این شورا، به عنوان یک ارگان غیر انتفاعی غیردولتی قائل شده است عبارت اند از:

۱) تشویق، کمک و راهنمایی صنعتگران دستی و همچنین بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی و حرفه ای آنها با توجه به زمینه های متفاوت فرهنگی موجود در هر یک از کشورهای عضو.

۲) حفظ و تقویت صنایع دستی و تجلی آن به صورت رکن عمده ای از حیات فرهنگی ملتها.

۳) ایجاد همبستگی میان صنعتگران دستی سراسر جهان.

از هر کشور تنها یک سازمان می تواند به عنوان نماینده صنعتگران آن کشور، به عضویت شورا درآید و سازمان صنایع دستی ایران از سال ۱۳۴۷ به عنوان ارگان مسئول متولی صنایع دستی کشور به عضویت شورای جهانی صنایع دستی درآمده است.

صنایع دستی استان کهگیلویه و بویراحمد

زنان عشایر این استان؛ به منظور حفاظت از خود و خانواده‌شان و نیز وسایل و لوازم ناچیزشان در برابر برف و باران از سیاه چادر استفاده می‌کنند. سیاه چادر با دستگاه های ساده و ابتدایی بافندگی از موی بز تابیده نشده به دست می‌آید و معمولاً برای فروش بافته نمی‌شود. این سیاه چادرها با وجود داشتن منافذ متعدد در برابر آب کاملاً نفوذناپذیر است. کهن‌ترین سابقه‌ی سیاه چادر مربوط به تاریخ بین‌النهرین است.

این خانه‌های سیار در مدت زمان کوتاهی برپا شده و به راحتی برچیده می‌شود. کار چیدن موی بز برای بافتن سیاه چادر توسط مردان انجام می‌شود و زنان آن ها را می‌شویند و می ریسند و می‌بافند. آن چه باعث ترجیح موی بز بر پشم گوسفند می‌شود، خاصیت موی بز است که الیاف بافته‌ی ان در اثر رطوبت قطور‌تر شده و از نفوذ آب باران به داخل سیاه چادر جلوگیری می‌کند و در فصل گرما الیاف نازک می‌شوند و عبور هوا امکان‌پذیر می‌شود.

از یک سیاه چادر تا ده سال می‌توان استفاده کرد. دارها افقی است و نحوه‌ی بافت همان عبور دادن پود به صورت یک در میان از میان تارهاست مانند بافت پارچه. بعد از ریسیدن نخ‌ها آن ها را گلوله می‌کنند که به آن ها بشیر می‌گویند. دستگاه های دو وری افقی (ورد: برای جا به جا کردن تارها) بر روی زمین قرار می‌گیرد و چله‌کشی انجام می‌شود.

پودها به طور یک در میان از زیر و روی تارها می‌گذرد و بافت گونی مانندی ایجاد می‌کند و برای درست قرار گرفتن پودها از کرکیت (دفه) استفاده می شود. این سیاه چادرها به درازای ۴ تا ۱۰ متر و پهنای ۵/۰ متر بافته می‌شوند و سیاه چادر اصلی از به هم دوختن چند تکه از آن ها به دست می آید. سیاه چادرهای زمستانی از تابستانی، ضخیم‌تر است. برای برپا کردن سیاه چادرها از تیرهای چوبی و طناب‌هایی به نام شباش استفاده می شود. به زبان محلی به این سیاه چادرها بهون می گویند. هر مته یا تکه از سیاه چادر دیواره‌ای از این خانه‌ی سیار را تشکیل می دهند.

جاجیم‌بافی:
از دیگر تولیدات سنتی منطقه که به ویژه میان روستاییان خواستاران زیادی دارد، جاجیم است. بافندگان پس از خاتمه جاجیم را بریده و از به هم دوختن دو تا سه تکه از آن جاجیم را در اندازه‌ی دل خواه خود درمی آورند. جاجیم معمولاً از پشم تولید می‌شود و رنگ‌های آن بسیار روشن و زیباست. تفاوت گلیم و جاجیم در این است که گلیم زبر و خشن‌تر است.

جاجیم یکی از مناسب‌ترین پوشش‌ها برای کرسی‌ها در قدیم بوده است و جاجیم‌ها ی هر منطقه نشان دهنده‌ی سنت آن ناحیه است. این محصول به دلیل این که سبک و ارزان است جهت زیرانداز و روانداز و رخت خواب پیچ مناسب است. در حال حاضر تولید جاجیم در کهگیلویه و بویراحمد به دلیل جای گزین شدن پارچه‌ها ماشینی مشابه بسیار کم است. نقوش مورد استفاده در جاجیم بافی نقش خشت، لوزی، آغاجری، ماشورکش و ماریو (پله‌های هندسی صعودی).

نمدمالی:
این هنر اکنون در شهر یاسوج رواج دارد. مواد اولیه مورد مصرف نمدمالان پشم گوسفند است. تولید‌کنندگان این پشم را مستقیماً از ایلات و عشایر تأمین می کنند. فرآورده‌هایی که تولید می‌شوند شامل نمد زیرانداز و پالتوی بعدی است که بیش تر تولیدات شامل نمد زیرانداز است.

توبره:
یکی از زیباترین دست بافت‌های عشایر کهگیلویه و بویراحمد است که دختران به عنوان جهیزیه به خانه‌ی شوهر می‌برند و به آن توربه نیز گفته می‌شود. توبره کیف مستطیل شکلی است که دو طناب به دو طرف ان وصل شده است و در صحرا برای ریختن علف و علوفه استفاده می‌شود. نقوش روی توبره شامل نقش گل آدمی و گل توبره می‌شود.

آینه‌دان یا چنته:
یکی از بافته‌هایی است که در هر خانه و سیاه چادری یافت می‌شود. کیف دسته بلندی است که برای نگه داری قرآن کریم یا وسایل شخصی زنان به کار می‌آید. نقوش آن معمولاً تک نقش و یا قاب قالی است و منگوله‌هایی به آخر آن اضافه می‌شده است. بافت چنته شبیه به گلیم یا قالی است. گاهی دو روی آن قالی، گاهی گلیم، گاهی یک رو قالی و یک روی دیگر گلیم است. نقوش روی آن مانند نقوش قالی‌ها و گلیم‌هاست.

سفره:
از دیگر بافته‌های عشایری است که در هنگام پخت نان از آن استفاده می شود به این نحوی که زنان عشایری موقع پخت نان چانه‌های خمیر را روی آن می‌چینند. دستگاه آن دو وردی است و از نخ پنبه‌ای به عنوان تار و کامواهای رنگی برای پود استفاده می‌شود. قبلاً از مخلوط دو و پشم برای تار و از پشم سفید برای پود و از پشم‌های رنگی برای ایجاد نقوش استفاده می‌شده است. زمینه‌ی سفیدرنگ سفره‌ها با نقوش ساده و مجزا تزیین شده است و به وسیله‌ی حاشیه‌های زیبایی محدود می شود بافت آن شبیه بافت پارچه است.

پشتی:
برخی از عشایر اسکان یافته آن را تولید می‌کنند. این پشتی‌ها قالی یا گلیم‌های مربع شکل هستند. بیش تر اوقات هر دو رو قالی یا گلیم و گاهی اوقات یک رو، قالی یا گلیم است. نقوش مرسوم پشتی‌ها همان نقوش رایج گلیم‌هاست. عشایر ترک برای تهیه‌ی رویه‌ی پشتی‌ها از بافتنی به نام گچمه استفاده می‌کند که ترکیبی از گلیم‌بافی و قالی‌بافی است.

جور یا جوال:
بافتی شبیه گلیم دارد و ابتدا به شکل یک مربع بافته می‌شود. آن را از وسط تا کرده و اطرافش را می‌دوزند که به شکل یک کیسه می‌شود. در قسمت پشت ورو دو دسته دارد که عشایر برای حمل و نقل مواد مصری از آن استفاده می‌کنند.

جانماز:
عبارت است از گلیمی با تار موی بز و پود پشمی برای بافت آن از کرک شتر استفاده می‌شود که بر اساس عقیده‌ی آنان این سنت پیامبر است. این محصول ساده و بدون نقش است و این به دلیل اخلاص و بی‌ریا بودن در درگاه خداوند است.

نمک دان:
بافته‌ی عشایری است که در گذشته جهت حمل نمک از آن استفاده می‌شد که در حال حاضر بافت آن از رونق افتاده است. این بافته مخلوطی از مو و پشم است و بر روی دستگاه چهار ورودی (ورد: برای زیر و رو کردن تارها) و به شیوه‌ی بافت گلیم و قالی بافته می‌شود. نمکدان یک کیسه‌ی چهارگوش است که در بالا آن گلویی چهارگوش با زاویه‌ی ۹۰ نسبت به چهارگوش اولیه قرار دارد و در هر دو طرف گلویی دو دسته از جنس تارها تعبیه شده است. نقوش روی آن بیشتر لوزی‌های کوچک به رنگ‌های متنوع و پشت سر هم است.

جُل:
یکی از بافته‌های خاص زندگی عشایری است. که برای پوشاندن چهارپایان خصوصاً اسب و الاغ استفاده می‌شود. بافت جُل ساده و یک رو است شبیه گلیم بافته می‌شود و بدون نقش است. گاهی سوزن دوزی‌های هندسی بر روی آن انجام می‌شود. در گذشته برای بافت آن از پشم استفاده می‌شد ولی امروزه از پنبه استفاده می شود.

خورجین:
جهت حمل آذوقه به پشت چهارپایان انداخته می‌شد شکل ظاهری آن مانند دو کیسه است که از یک طرف دهنه به هم متصل شده است. بافت آن مانند گلیم است و دارای پود پشمی و تار پنبه‌ای است. نقوش روی آن بیش تر راه راه و دارای رنگ‌های متنوع است.

گچمه بافی:
از صنایع دستی انحصاری کهگیلویه و بویراحمد است. هنری مرکب از گلیم و قالی است که در زمینه‌ی گلیم بافی گل‌های قالیچه‌ای بافته می‌شود. در بافت گچمه از پود استفاده نمی شود بلکه از خامه‌ای که در بافت گلیم استفاده می‌شود بهره می‌گیرید و طرح‌های آن به صورت برجسته بافته می‌شود. از این ساخته به عنوان زیرانداز و یا تزیین چادر استفاده می‌کنند.